یکى از مسائلى که پیرامون رابطه ایمان و عمل صالح با سعادت اخروى، و متقابلا رابطه کفر و عصیان با شقاوت ابدى، مطرح مى‌شود این است که: آیا رابطه هر لحظه ایمان یا کفر با نتیجه اخروى آن، و همچنین رابطه هر کار نیک و بد با پاداش و کیفرش قطعى و ثابت و تغییرناپذیر است یا اینکه به گونه‌اى قابل تغییر مى‌باشد، مثلاً مى‌توان اثر گناهى را با کار نیکى جبران کرد یا بالعکس اثر کار نیکى را با گناهى از بین برد؟ و آیا کسانى که بخشى از عمر خود را با کفر و عصیان، و بخش دیگرى را با ایمان و اطاعت، سپرى کرده‌اند مدّتى گرفتار کیفر، و مدّتى دیگر برخوردار از پاداش خواهند بود، یا حاصل جمع جبرى آنها تعیین کننده خوشبختى یا بدبختى انسان در جهان جاودانى است یا مطلب به گونه دیگرى است؟

این مسأله در واقع، همسان مسأله «حبط و تکفیر»1 است که از دیرباز مورد بحث و گفتگوى متکلمان اشعرى و معتزلى بوده و ما در این درس، دیدگاه شیعه را بطور خلاصه، بیان خواهیم کرد.

سعادت ابدى نمى‌شود، و به دیگر سخن: کفر، موجب بى اثر شدن کارهاى شایسته است، در اینجا مى‌افزاییم که ایمان انسان در پایان عمر، آثار سوء کفر سابق را محو مى‌کند و همچون نور پرفروغ، تیرگیهاى گذشته را برطرف مى‌سازد؛ و برعکس، کفر پایانى آثار ایمان گذشته را محو مى‌کند و پرونده شخص را سیاه و سرنوشتش را تباه مى‌سازد و همچون آتشى که در خرمنى بیفتد همه را یکسره مى‌سوزاند. و به عنوان تمثیل دیگر: ایمان مانند چراغ پرفروغى است که خانه دل و روان را روشن و تابناک مى‌سازد و تاریکیها و تیرگیها را مى‌زداید، و کفر همانند خاموش شدن آن چراغى است که روشنى ها را از بین مى‌برد و تاریکیها را پدید مى‌آورد. و تا روان انسانى به این سراى مادّى و جهان تغییرات و دگرگونیها تعلق دارد همواره در معرض روشنى و تاریکى و افزایش و کاهش نور و ظلمت، قرار دارد تا هنگامى که رخت از این سراى گذرا بربندد و راه گزینش ایمان و کفر بر روى او بسته شود و هر چند آرزو کند که بار دیگر به این جهان برگردد و به زدودن تیرگیها بپردازد سودى نخواهد داشت1.

این تأثیر و تأثر بین ایمان و کفر، از دیدگاه قرآن کریم جاى هیچ تردیدى نیست. و آیات فراوانى دلالت بر این مطلب دارد از جمله در آیه (9) از سوره تغابن مى‌فرماید:

«وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللّهِ وَ یَعْمَلْ صالِحاً یُکَفِّرْ عَنْهُ سَیِّئاتِهِ».

کسى که ایمان به اللّه آورد و کار شایسته‌اى انجام دهد کارهاى بدش را محو مى‌کند.

و در آیه (217) از سوره بقره مى‌فرماید:

«وَ مَنْ یَرْتَدِدْ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَیَمُتْ وَ هُوَ کافِرٌ فَأُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أُولئِکَ أَصْحابُ النّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ».

و کسى از شما که از دینش برگردد (و مرتدّ شود) و با حال کفر بمیرد. اعمالشان در دنیا و آخرت باطل شود و اینانند دوزخیان که در آنجا جاویدانند.